Ο αθάνατος Τάκης Τλούπας...

Μνήμη Τάκη Τλούπα

--------------------------------------

Από τον Άγγελο Πετρουλάκη

--------------------------------------

Πάνε περισσότερα από είκοσι πέντε χρόνια.

Κατά παράξενο τρόπο, το κείμενό μου σώθηκε, στην μνήμη του υπολογιστή. Είναι ένα μικρό σημείωμα, από τα πολλά που είχα γράψει σ’ ένα διάστημα πενήντα ετών, για τον Τάκη Τλούπα.

Είχα συναντηθεί μαζί του και απλά μιλήσαμε για ώρα, χωρίς να του πω ότι είχα πρόθεση να γράψω για το έργο του. Άλλωστε, κάθε φορά που του έλεγα, δυσανασχετούσε.

Πολλά απ’ αυτά που είχαμε πει ανήκαν στον χώρο τής προσωπικής συζήτησης και επόμενο ήταν να μείνουν αδημοσίευτα.

Κάποια άλλα, όχι. Μ’ αυτά τα κάποια άλλα, επιχείρησα τότε, να συνθέσω μια μικρή παρουσίαση-συνέντευξη. Δεν ήθελε πολλά ο Τάκης Τλούπας. Η σεμνότητα ήταν η δεύτερη μάνα του.

Ξαναφέρνω την επιφάνεια, σήμερα, σπαράγματα εκείνης της συζήτησης – συνέντευξης. Το νιώθω χρέος μου απέναντι στον σπουδαιότερο Έλληνα φωτογράφο. Το κάνω χωρίς να πάρω την άδεια της φίλης Βάνιας, της κόρης που αν και στην ίδια πόλη, χρόνια έχω να συναντήσω.

Θαρρώ πως έχω το δικαίωμα αυτό. Τον γνώρισα πολύ πριν τον γνωρίσουν άλλοι και άρχισα να γράφω πολλά χρόνια πριν γράψουν άλλοι. Αδιαφορώντας για όσα άκουγα, πως πάλι μαζί του ασχολούμαι.

Απέναντί μου έχω τα λευκώματά του: «ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ», «ΛΑΡΙΣΑ - Εικόνες του χθες», «1969 - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ», «Η Ελλάδα του Τάκη Τλούπα».

ΤΑΚΗΣ ΤΛΟΥΠΑΣ

Ο φωτογράφος τής Λάρισας

Από τον Άγγελο Πετρουλάκη 

Κάμπος…

Τοπίο επίπεδο, κλεισμένο από βουνά,

κομμένο στα δυο απ’ το ποτάμι.

Η πολιτεία νωθρή και υγρή.

Συχνά φιλάρεσκη κι επίσης φλύαρη.

Πολιτεία μακιγιαρισμένη.

Άλλοτε φασκιωμένη με τουαλέτες νεοπλουτισμού.

Άλλοτε επιτηδευμένα μισόγυμνη, προκλητικά ηδυπαθής.

Πέρα ως πέρα σάρκινη.

Πολιτεία με μνήμη αδύναμη και όνειρα πλαστικά.

Εσπρέσο, καπουτσίνο και λάιφ στάιλ μπούρδες.

Χρώματα παραχαραγμένα,

στιλάκια μπλαζέ και τροχήλατες μοναξιές.

Ο καθένας και η ιστορία του. Έστω χωρίς έρμα. Έστω…

Κάμπος…

  Λίγο πριν η νύχτα χωρίσει εντελώς απ’ τη μέρα. Λίγο πριν το σκοτάδι χωρίσει εντελώς απ’ το φως. Στο μεταίχμιο του άσπρου με το μαύρο, όπου περιδιαβαίνει τα σοκάκια η σιωπή και τους μεγάλους δρόμους η γαλήνη.

Λίγο πριν ξυπνήσουν οι μοναξιές και τα ψυχότροπα. Εκεί, στο κρίσιμο σημείο του χρόνου, που μπορεί κανείς να ξεδιαλύνει σκιές, ο Τάκης Τλούπας καλημερίζει και πάλι την πόλη του, κρεμά και πάλι στον ώμο του τη μηχανή του, ανεβαίνει και πάλι την βέσπα του, και ξεκινά, και πάλι, για τον κάμπο ή τα χαμηλοβούνια του.

Ευτυχώς που οι μεγάλοι δεν πεθαίνουν οριστικά κι ευτυχώς που κάποιοι βρίσκουν τα δρομάκια της ψυχής που οδηγούν στη σιωπή του έργου τους.

Και δυο φορές ευτυχώς που η πόλη καλότυχη υπήρξε κι ανάθρεψε μεγάλους, ερήμην βεβαίως της βούλησης των ανόητων.

Λάρισα…

Η Λάρισα του Αγήνορα Αστεριάδη…

Η Λάρισα του Τάκη Τλούπα…

Η Λάρισα των χρωμάτων και η Λάρισα του μαυρόασπρου.

Η αγαπημένη Λάρισα της σιωπηλής ευγένειας και της απόλυτης σεμνότητας.

Η Λάρισα που μιλά χαμηλόφωνα και βαδίζει απαρατήρητη και απρόσβλητη από τις ασθένειες του ναρκισσισμού και του μεταμοντερνισμού. Που και χωρίς τις πιστωτικές κάρτες, τα ρόλεξ και τα αρμάνι και τις μερσέντες, μπορεί ακόμα να ονειρεύεται.

Γιατί αυτή η Λάρισα ζει μέσα από τα βήματα σημαντικών ανθρώπων που κατάθεσαν ήδη τη μαρτυρία τους στην αιωνιότητα.

Ο Τάκης Τλούπας έχει καταθέσει στην αιωνιότητα το έργο του – αλλά και το ήθος του - και μας έχει παραδώσει μια Λάρισα-μάνα, μια πόλη ζεστή, Λαρισαίους που στέκουν στις γωνιές τών δρόμων συζητώντας την καθημερινότητα, ανθρώπους του κάμπου που αρκούνται στο ελάχιστο, σιωπηλούς ποιμένες που οδοιπορούν στην ομίχλη και πια, ο ίδιος, τεχνίτης και δημιουργός, καλλιτέχνης της φωτογραφικής αφηγηματικής αποτελεί μέγιστη σημαντικότητα για τον τόπο μας.

Μέσα από την οπτική, αλλά και την τεχνική τού Τάκη Τλούπα, το τοπίο αποκτά τις διαστάσεις που δύσκολα αντιλαμβάνεται ένα μη ασκημένο μάτι. Η ελληνική γραμμή και η γραμμή τού ορίζοντα ταυτίζονται σε μια σιωπηλή αρμονία και το κραυγαλέο εκμηδενίζεται, αφήνοντας ζωτικό χώρο στον άνθρωπο, για να αντιληφθεί την ασημαντότητά του σε σχέση με τον χώρο, αλλά και τον χρόνο.

Το ίδιο και οι οπτικές του για την πόλη, όπου άνθρωποι και χτίσματα συνυπάρχουν, πια, σε αναλογίες που δεν ανατρέπουν την φυσική ροή της ζωής. Η πόλη τής Λάρισας απαθανατίζεται με την ηρεμία μιας απλότητας που χάθηκε για πάντα.

Όμως δεν είναι η Λάρισα του χθες. Είναι η πολιτεία ‘‘τού πάντα’’ αυτή που περνά από τα μάτια εκείνου που θα θελήσει να ταξιδέψει στις σελίδες τών λευκωμάτων που συγκέντρωσαν κάποια απ’ τα μέρη τής δουλειάς τού Τάκη Τλούπα. Και αυτό αποτελεί τη μεγάλη προσφορά τού φωτογράφου τής Λάρισας.

Τα λευκώματα με τις φωτογραφίες τού Τάκη Τλούπα θα πρέπει να ανήκουν στα πλέον απαραίτητα του βασικού εξοπλισμού κάθε λαρισαϊκού σπιτιού, όπως το ψυγείο ή η τηλεόραση και θα πρέπει σε κάποια απ’ τις τάξεις τού Γυμνασίου ν’ αποτελούν, για τους μαθητές τής Λάρισας, αντικείμενο συζήτησης και διδασκαλίας, κάτι σαν πατριδογνωσία, έτσι ώστε η μικρή καθημερινή ιστορία αυτής της πόλης να μην αποτελεί τόπο άγνωστο στους κατοίκους της.

Πάει καιρός που μου έγινε πίστη πως η ζωή τού ανθρώπου γίνεται ουσιαστικότερη όταν τα βήματά του συναντιόνται με βήματα σημαντικών ανθρώπων που κατάθεσαν ήδη την μαρτυρία τους στην αιωνιότητα.

Ο Τάκης Τλούπας έχει καταθέσει στην αιωνιότητα το έργο του και πια, ο ίδιος, αποτελεί μέγιστη σημαντικότητα για τον τόπο μας.

Διαισθάνομαι ότι δεν υπερβάλω και πως αναφέρομαι σ’ ένα τεράστιο έργο και μια ανεκτίμητη προσφορά με λέξεις ιδιαίτερα φτωχές. Οι Λαρισαίοι που γνωρίζουν το έργο τού Τλούπα και οι Λαρισαίοι τών εποχών τού μέλλοντος, που θα το γνωρίσουν, έχουν και θα έχουν την ευτυχία, «δι’ αυτού», να επικοινωνήσουν με εποχές μακρινές, έντονα σημαδεμένες με την προσπάθεια των ανθρώπων «να πορευτούν καλά» στη ζωή.

Δεν γνωρίζω πόλεις στην Ελλάδα που να έχουν το δικό τους Τλούπα. Γνωρίζω όμως πως η ανάσα τής δική μας πόλης, η μικρή καθημερινή ιστορία της, η αφηγηματική τών σιωπηλών τοπίων της, απαθανατίστηκαν για δεκαετίες από το φακό ενός ανθρώπου που τα μάτια του, αρκετά νωρίς, είχαν μάθει τη λαλιά τού νερού και της ομίχλης, τη λαλιά τών κορυφογραμμών, την κίνηση των ανθρώπων κάτω απ’ το φως ή μέσα στη σκιά.

Πολύπτυχο έργο.

Οι ασχολίες που παρέμειναν ίδιες εδώ και έξη χιλιετίες, τα επαγγέλματα που χάθηκαν, το πρόσωπο μιας πόλης που γκρεμίστηκε ασύνετα, τα τοπία που δεν είναι μόνο εικόνα, οι προσωπογραφίες τών ανθρώπων που είναι ζώσα έκφραση ψυχής, τα έργα τών ταπεινών και ανώνυμων δημιουργών που σκάλισαν το ξύλο και λάξευσαν την πέτρα με αξεπέραστη καλλιτεχνική ευαισθησία, διδάσκοντας στους «λόγιους» το ανυπέρβλητο κάλλος της λαϊκής ψυχής...

Αυτό το έργο θα μείνει κορυφαία παρακαταθήκη σ’ όλους που θα συνεχίζουν να ζουν μετά τον Τάκη Τλούπα. Όπως επίσης παρακαταθήκη θα είναι και μια μεγάλη διδαχή του προς τους νεότερους: Την Τέχνη της Φωτογραφίας τη δημιουργεί το μέγεθος της ευαισθησίας των ματιών του φωτογράφου. Η δε αφηγηματική της φωτογραφίας είναι αυτή που της εξασφαλίζει το εισιτήριο για τη διαχρονικότητα. Ο ίδιος λέει, αποπειρώμενος να εξηγήσει κάποια «γιατί»:

«Είναι αλήθεια ότι πάντα έβλεπα πολλά πράγματα που δεν έβλεπαν οι άλλοι και που καταλάβαινα πως θα χαθούν. Πολλές από τις αγροτικές ασχολίες που είχαν χαρακτηριστικά στοιχεία αναλλοίωτα εδώ και χιλιάδες χρόνια, ραγδαία μεταβάλλονταν. Η εφαρμογή τής τεχνολογίας δημιουργούσε κάθετη και χαοτική ρωγμή στον χρόνο. Έτσι γεννήθηκε μέσα μου η αγωνία τής απαθανάτισης».

Η αγωνία του δημιουργού...

Γιατί ο Τάκης Τλούπας είναι δημιουργός και όχι φωτογράφος-αντιγραφέας της φύσης, των αντικειμένων, των ανθρώπων. Μετά απ’ αυτόν οι φωτογράφοι που αναζητούν την ιδιαίτερη έκφραση θα πρέπει να ζυγίζουν αρκετά καλά τις απόπειρες και τους ισχυρισμούς τους αν θέλουν να μιλούν για την Τέχνη τής Φωτογραφίας.

Αυτό γιατί ο Τάκης Τλούπας ήταν εκείνος που με ανεξάντλητη υπομονή ακολουθούσε τους μετασχηματισμούς στην έκφραση της φύσης. Ήταν αυτός που εισχωρούσε σ’ εκείνη τη λεπτομέρεια, που έκανε το αντικείμενο σημαντικό. Ακινητοποιούσε την κίνηση που είχε κάτι ν’ αφηγηθεί. Συχνά «ανάγκαζε» το αντικείμενό του να προβεί σ’ αυτήν την αφήγηση, όπως, για παράδειγμα, σε μια από τις συγκλονιστικότερες φωτογραφίες του, που στο λεύκωμα «Από τη γη των ανθρώπων» έχει τον τίτλο: «Πηγάδι στον Τύρναβο» (1975), στην οποία «αναγκάζει» τα δάχτυλα ν’ αφηγηθούν μια ζωή χαραγμένη απ’ τη στέρηση τόσο, όσο ο ξύλινος κύλινδρος του πηγαδιού...

Οι «Βλάχοι στο Τόιβασι» (1954) πορεύονται στη μοναξιά ενός τοπίου που εκπέμπει το δικό του απροσδιόριστο και αχαρακτήριστο φως. Βρίσκονται ψηλότερα από τα καθημερινά και βιώνουν έναν ιδιαίτερα σιωπηλό δρόμο. Τέσσερα χρόνια αργότερα (1958) φωτογραφίζει «Το Τόιβασι μέσα στην ομίχλη» και απαθανατίζει μια εκπληκτική στιγμή τής φύσης, μοιράζοντας το κάδρο του σε τρία επίπεδα και δίνοντας όλη την μεταφυσική τού τοπίου μ’ ένα πλήρως διαβαθμιζόμενο άσπρο/μαύρο.

Το φως, ως κατάσταση μυστηριακή και ως διάσταση ονείρου κυριαρχεί στις αναζητήσεις τού Τλούπα και καθοδηγεί την οπτική του ματιά. Συχνά είναι αυτό που τον βοηθάει στην ανακάλυψη της ιδιόμορφης και ιδιότυπης γλώσσας τών τοπίων, όπως στη φωτογραφία με τίτλο «Πρωινό στα Λεχώνια» (1955). Άλλες πάλι φορές, θαρρείς πως ο ίδιος βυθίζεται σ’ αυτό και τ’ αντικείμενα που «βλέπει», αν και δε χάνουν το περίγραμμά τους, λειτουργούν πέρα από τον χώρο και τον χρόνο («Συντροφιά» - 1950).

Τον ρωτώ για το πώς «βλέπει» τα θέματα μέσα από το φακό του. Χαμογελά. «Κάτω από μια διαδικασία συνεχούς φθοράς», απαντά και συνεχίζει: «Αυτό στάθηκε και αιτία για να φωτογραφίσω και τα έργα τών ανθρώπων. Πίστευα ότι θα γίνουν καταστροφές, ότι θα χαθεί μια ιδιαίτερη κληρονομιά. ‘‘Έβλεπα’’ σε κάποιες εκκλησίες και μοναστήρια λεπτομέρειες αρχιτεκτονικές τις οποίες δεν τις έβλεπαν οι ειδικοί κι έλεγα πως έστω ως εικόνες πρέπει να διασωθούν στη μνήμη τών ανθρώπων. Ίσως να μην ήθελα να διασώσω την εικόνα τού χτίσματος, αλλά εκείνη την αγωνία τού μάστορα και την δεξιότητά του, που αποτελεί άλλωστε την γνώση αιώνων».

Του ζητώ να μου δώσει έναν ορισμό της φωτογραφίας, αλλά αρνείται. «Η φωτογραφία αυτοπροσδιορίζεται», λέει. «Η ίδια η φωτογραφία ορίζει την τέχνη της. Εγώ αναζητώ εκείνο που μέσα μου υπάρχει και αυτή η αναζήτηση μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Δεκάδες φορές μπορεί να σταθώ απέναντι σ’ ένα αντικείμενο, αλλά να μην αποφασίζω την φωτογράφησή του, περιμένοντας εκείνη την ιδανική -για τα δικά μου μάτια - στιγμή. Δεν μπορώ να πω τι είναι φωτογραφία, μπορώ να πω, όμως, πως με γοητεύουν οι ομίχλες, όπως και οι αντικατοπτρισμοί τών νερών και με συνεπαίρνει το φως. Σίγουρα φωτογραφία είναι φως, αλλά και άλλα πολλά...»

Μιλάμε για πολλά, για την αγάπη του στη «Ρόλεϊφλεξ», τον Κόζιακα, την Κάρλα, που έχει απαθανατίσει μοναδικά και η φωτογραφία της («Στην ξεραμένη λίμνη Κάρλα» - 1962) ανήκει -για τον υπογράφοντα- στις κορυφαίες παγκόσμιες φωτογραφικές στιγμές. «Είναι μια πορεία που ξεκίνησε στα 1938», λέει «και μου χάρισε πλούσια την γεύση τής ζωής. Τώρα λέω πως ποτέ δεν αντιλήφθηκα ότι θα περνούσαν τόσο γρήγορα τα χρόνια. Ίσως γιατί σαν φωτογράφος ακινητοποιούσα τον χρόνο».

Ξανασυναντηθήκαμε και είπαμε άλλα, αν και πάντα επέμενε πως δεν είχε να πει περισσότερα απ’ αυτά που έχει πει απαθανατίζοντας πρόσωπα ανθρώπων, αντικείμενα, τοπία, ασχολίες, κτίσματα, διαδικασίες ζωής.

                                                                      Άγγελος Πετρουλάκης

ΛΑΡΙΣΑ

Εικόνες του χθες

Φωτογραφίες: ΤΑΚΗΣ ΤΛΟΥΠΑΣ

Τον Ιούλιο του 1986, επί δημαρχίας τού αειμνήστου Αριστείδη Κ. Λαμπρούλη, η Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας - Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα, κυκλοφορεί με την εκδοτική σφραγίδα τών εκδόσεων «Καπόν» το θαυμάσιο λεύκωμα «ΛΑΡΙΣΑ - εικόνες του χθες». Τα κείμενα είναι του δημοσιογράφου τής «Ελευθερίας» Νίκου Νάκου, ο οποίος επί σειρά ετών δίδασκε καθημερινά δημοσιογραφικό ύφος και ήθος, και οι φωτογραφίες τού Τάκη Τλούπα.

Στο προλογικό σημείωμα του δημάρχου, ο αείμνηστος Αριστείδης Λαμπρούλης αναφέρει μεταξύ άλλων:

«Εικόνες από τη ζωή τού Λαρισινού λαού, σε εποχές σκλαβιάς, ζοφερών χρόνων, φτώχειας, στέρησης, αγώνων και προσπάθειας για καλύτερη ζωή στην αγαπημένη Λάρισα, έγινε απόπειρα να καταγραφούν στο λεύκωμα αυτό της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας, που βασίστηκε στις φωτογραφίες και στο αρχείο τού συμπολίτη μας καλλιτέχνη φωτογράφου Τάκη Τλούπα.

Οι φωτογραφίες αυτές κλείνουν μέσα στο παιγνίδισμα του ασπρόμαυρου, εκτός από την ιστορική καταγραφή τής παλιάς Λάρισας, και ολοκληρωμένα συναισθήματα. Τη μελαγχολική νοσταλγία, τη φιλοσοφική καρτερία, τον ηρωισμό και το δυναμισμό, τη δημιουργικότητα, την ευαισθησία θα λέγαμε, των Λαρισαίων τών χρόνων που πέρασαν. Όλα αυτά μ’ έναν πλούσιο λυρισμό μιας ιδιότυπης καλλιτεχνικής έκφρασης όπου, παρά το χαρακτήρα τού ‘‘ενσταντανέ’’ που έχουν οι περισσότερες φωτογραφίες, διακρίνει κανείς το αξιόλογο αισθητικό περιεχόμενο πολλών απ’ αυτές και την περιεκτικότητα σε ιστορικά στοιχεία....»

Οι φωτογραφίες τού Τάκη Τλούπα στο λεύκωμα  αυτό, χωρίς να παραβλεφθεί η αξία τού κειμένου, αποτελούν πολύτιμο υλικό για την ιστορική διαδρομή τής πόλης, ενώ παράλληλα εκφράζουν με αξεπέραστο καλλιτεχνικό ύφος την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής. Φωτογραφίες που εκφράζουν άλλοτε με λυρισμό, άλλοτε με ρεαλισμό και άλλοτε εντελώς υπερβατικά τις στιγμές των ανθρώπων μιας πολιτείας που πάσχισε να σταθεί στα πόδια της μέσα από συνεχείς καταστροφές, αλλά και τα έργα τών ανθρώπων της πριν οι κάτοικοι χάσουν το μέτρο και η αίσθηση της σεμνότητας.

                                                      Άγγελος Πετρουλάκης

ΤΑΚΗΣ ΤΛΟΥΠΑΣ

1969 - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Το  2001 οι εκδόσεις Καπόν τής Λαρισαίας κυρίας Ραχήλ Μισδραχή Καπόν παρουσιάζουν στο πανελλήνιο την συγκλονιστικότερη ίσως φωτογραφική δουλειά που έχει γίνει ποτέ για το Άγιον Όρος.

Είναι ένα πολύτιμο λεύκωμα με φωτογραφίες τού Τάκη Τλούπα τού 1969, φωτογραφίες που περνούν στην εσωτερικότητα της μοναχικής κοινότητας, αρνούμενες τη μεγαλοπρέπεια και το φανταχτερό τών χρωμάτων.

Σε καμιά από τις συλλογές τών φωτογραφιών που έχουν δει το φως τής δημοσιότητας δεν υπάρχει τόσο έντονο το στοιχείο τής σιωπής, όσο στις φωτογραφίες τού Τάκη Τλούπα. Και η σιωπή είναι από τα πρωτογενή στοιχεία που χαρακτηρίζουν το Όρος τών μοναχών και όχι το Όρος τών επισκεπτών με όλα τα συναφή.

Ο Τλούπας στο Άγιος Όρος απαθανατίζει αυτό που επιζητά ο μοναχός: τη μοναξιά. Μόνο που η μοναξιά πορεύεται γαλήνια στον φακό τού μεγάλου Λαρισαίου φωτογράφου. Και συχνά γλιστρά αθέατη πλάι στους τοίχους τής δικής μας αλλοτρίωσης, όπως γλιστράν οι σκιές τών μοναχών τοίχο-τοίχο, έτσι που να είναι ορατοί μόνο από το μάτι τού Θεού.

                                                      Άγγελος Πετρουλάκης