Γιάννης Καλπούζος και «Γινάτι»

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

---------------------------

Από τον Άγγελο Πετρουλάκη

Γιάννης Καλπούζος και «Γινάτι»

Από τις εκδόσεις «Ψυχογιός»

Έρωτας, αλλά και πατριδογνωσία.

Δυο στοιχεία ιδιαίτερα συναρπαστικά για αναγνώστες.

Συνεπής στο ραντεβού του με τους αναγνώστες του ο Γιάννης Καλπούζος, μετά το ιστορικό του μυθιστόρημα «Σέρρα» για τον Ελληνικό Πόντο και την γενοκτονία των Ελλήνων τού Πόντου, επανέρχεται με το «Γινάτι», ένα μυθιστόρημα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιστορικό, αλλά όχι μόνον. Εμπεριέχει σ’ έντονο βαθμό και έκταση το ερωτικό στοιχείο, άρα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ερωτικό μυθιστόρημα. Όμως εμπεριέχει πλήθος κοινωνικών στοιχείων που καταγράφονται σε μια συγκεκριμένη περιοχή, σε συγκεκριμένη επίσης ιστορική περίοδο, άρα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ηθογραφία.

Ο αναγνώστης βιώνει διαρκώς αυτά τα τρία στοιχεία. Με δεδομένο ότι ο χώρος στον οποίο εξελίσσεται είναι τα Ιωάννινα των αρχών τού περασμένου αιώνα, ο αναγνώστης έρχεται σ’ επαφή μ’ ένα δυνατό έρωτα, που αντέχει στα ήθη τής εποχής και διατρέχει μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο με όλην την εξέλιξή της: Από τα Ιωάννινα στα τέλη τής Τουρκοκρατίας μέχρι τα Ιωάννινα της προ-Μεταξικής περιόδου. Μια περίοδος ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά, αφού έχουμε την εποχή τής γέννησης του νεότερου Ελληνικού κράτους, εκείνου που προέκυψε μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους.

Τα Ιωάννινα μετά την απελευθέρωσή τους υπήρξαν θέατρο πολλών ιστορικών και κοινωνικών εξελίξεων: Ληστοκρατία, απόπειρα ανάδειξης του «Πριγκιπάτου της Πίνδου», που θα επανέλθει στα χρόνια τής Κατοχής και σε άλλες πόλεις (π.χ. Λάρισα), άφιξη και εγκατάσταση προσφύγων Μικρασιατικής Καταστροφής, αντιπαράθεση Βενιζελικών και Αντιβενιζελικών, δικτατορία Πάγκαλου κ. ά. Ιστορικές σελίδες ιδιαίτερα σημαντικές για την πορεία τής χώρας, αλλά και άγνωστες στους πολλούς, αφού είναι γεγονός πως στην Ελλάδα το τελευταίο που μαθαίνουμε είναι Ιστορία.

«Ιστορίες για την Ιστορία», όπως θα έλεγε και η Μαρία Ευθυμίου, αλλά και όχι μόνο. Ιστορίες για το πώς μια κοινωνία εξελίσσεται από μια ημιάγρια κατάσταση, στην οποία η γυναίκα ήταν το απόλυτο θύμα τής οικογενειακής δεσποτείας και της αρσενικής θέλησης, σε μια πιο φιλελεύθερη κοινωνική δομή, όπου ιδέες δεκάδων εκατοντάδων ετών ανατρέπονται μέσα σε λίγα χρόνια, φέρνοντας τα πάνω κάτω στις σχέσεις τών δυο φύλων, αλλά και της οικογενειακής συγκρότησης.

Είναι η χρονική περίοδος που μετά από πέντε περίπου αιώνες συγκροτείται ελεύθερο Ελληνικό κράτος σε περιοχές όπου γνώριζαν μόνο το Οθωμανικό, ενώ τους προηγούμενους αιώνες μόνο το Βυζαντινό, ως ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Είναι περιοχές που φέρουν ακόμα μνήμες από την καταλυτική παρουσία τού Αλή Πασά. Περίπου μετά ογδόντα χρόνια από την απελευθέρωση και τη συγκρότηση του πρώτου Ελληνικού κράτους. Στην πόλη τών Ιωαννίνων ο πληθυσμός είναι ένα κράμα Ελλήνων, Ελλήνων Μουσουλμάνων, Τούρκων, Βλάχων, Αλβανών Μουσουλμάνων, Αλβανών Ορθόδοξων, ντόπιων, προσφύγων, μέτοικων…

Είναι η χρονική περίοδος όπου η ύπαιθρος επιβιώνει όπως οι κοινωνίες των ζώων. Κανένας πολιτισμός. Σ’ αυτήν την περίοδο οι κάτοικοι αντιλαμβάνονται πως για πρώτη φορά υπάρχουν σύνορα, πως πολλές καταστάσεις υπόκεινται σε πολιτικά παιγνίδια και πως πια οι αυθαιρεσίες αποτελούν αδικήματα, αλλά και πως η δικαιοσύνη εφαρμόζεται επιλεκτικά αν είναι να θιγούν οι ισχυροί μιας τοπικής κοινωνίας. Οι ληστές, πλέον, από τοπικοί ήρωες χαρακτηρίζονται εγκληματίες και διώκονται. Το κράτος, έστω νωθρά, αρχίζει να δείχνει την παρουσία του και την πυγμή του.

Οι προσφυγικές ροές επιδεινώνουν την οικτρή οικονομική κατάσταση και αλλάζουν τους κανόνες τού παιγνιδιού. Η επιστήμη έρχεται σε κόντρα με τις δεισιδαιμονίες, τις οποίες όμως δεν τις νικά εύκολα. Η μοιρολατρία έρχεται αντιμέτωπη με τον ορθολογισμό, ο οποίος βεβαίως είναι εισαγωγής – από την Κεντρική Ευρώπη – και φτάνει ιδιαίτερα ταλαιπωρημένος για να επιβληθεί αμαχητί.

Όλα αυτά στο νέο μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου. Μυθιστόρημα ευρύτατης πατριδογνωσίας. Αλλά, είπαμε, και όχι μόνο. Παράλληλα, ένα ερωτικό μυθιστόρημα.

Ένα νέο παιδί, στα 17 του αναγκάζεται να ξενιτευτεί. Όχι πολύ μακριά από το χωριό του, στην πόλη των Ιωαννίνων, που μόλις έχει απελευθερωθεί. Αιτία: Η ομοιότητα των χαρακτηριστικών του με τα χαρακτηριστικά ενός συγχωριανού του, που γίνεται αιτία να ξεπηδήσουν σχόλια στο χωριό πως είναι καρπός ερωτικής συνεύρεσης της μητέρας του με τον συγκεκριμένο συγχωριανό της και όχι με τον σύζυγό της. Αυτά τα σχόλια γίνονται αιτία για την πλήρη ταπείνωση της γυναίκας, αλλά και την κοινωνική ντροπή που αρχίζει να περιβάλλει τον νέο. Σε μια προσπάθεια αποκατάστασης της τιμής, ο φυσικός πατέρας σκοτώνει τον δήθεν εραστή τής συζύγου του και αυτοκτονεί. Το φρικτό κλίμα που δημιουργείται στην κλειστή κοινωνία και ο φόβος βεντέτας απομακρύνουν τον νέο από το χωριό του.

Τα Ιωάννινα θα γίνουν η νέα πατρίδα, όπου ευσταλής και ωραίος θα γνωρίσει τον έρωτα μέσα σε παράξενες καταστάσεις. Τούτο, γιατί ανάμεσα σ’ εκείνον και στη γυναίκα που θα ερωτευθεί υπάρχουν πολλές κόκκινες γραμμές. Η κυριότερη των οποίων το θρήσκευμα. Εκείνη είναι Μουσουλμάνα, αλλά και χήρα, δηλαδή υπόδουλη της ίδιας τής οικογένειας της. Κάτω από αυτήν τη σχέση εισχωρεί μια ιδιαίτερη απειλή, η οποία ξεδιπλώνεται στο σκοτάδι με αυξανόμενο δυναμισμό: Είναι το ερωτικό πάθος μιας άλλης γυναίκας προς τον νέον αυτόν άντρα, που απειλεί να τον κατασπαράξει, ρίχνοντάς τον σε διάφορες περιπέτειες.

Μέσα από μια μυθιστορία γεμάτη ανατροπές, εκπλήξεις, εντυπωσιακές επιστροφές στην Ιστορία, σαν αυτή να κοιμάται ήρεμα και ο συγγραφέας να τραβά αργά αργά το σεντόνι της, με μια μυθοπλασία που κινείται μέσα στην απόλυτη αποτύπωση της πραγματικότητας, ο Γιάννης Καλπούζος, δημιουργεί χαρακτήρες, περιγράφει με λεπτομέρεια και αδρότητα τα συστατικά τους, δίνει με απόλυτη ακρίβεια το στίγμα μιας κοινωνίας που συνεχώς εξελίσσεται.

Ρέουσα αφήγηση που κρατά αιχμάλωτο τον αναγνώστη στις σελίδες τού βιβλίου, τόσο με τη δραματικότητά της, όσο και με την ομαλή ευθύγραμμη ροή, η οποία οδηγεί σε συνεχείς εκπλήξεις.

Ο συγγραφέας ακολουθεί ένα σύστημα επιτυχημένης γραφής, αποφεύγοντας κάθε κίνδυνο ξεστράτισης από τη μυθοπλασία. Στόχος του είναι να αφηγηθεί, αλλά και να περιγράψει σημαντικά γεγονότα. Τα πετυχαίνει και τα δυο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο προσφέρει στον αναγνώστη ένα στιβαρό μυθιστόρημα, που πέρα από τη χαρά τής ανάγνωσης, τον οδηγεί σε μια πληθώρα γνώσεων, σημαντικά χρήσιμων, ιδιαίτερα για όσους νιώθουν έναν κάποιον δεσμό με τη γη τής Ηπείρου. Οι αναφορές στα πολεμικά γεγονότα τής Μικράς Ασίας σχολαστικά προσεκτικές, με την αλήθεια σε πρώτο πλάνο.

Αν σταθούμε στους δυο κεντρικούς άξονες του βιβλίου, τον άντρα που ξενιτεύεται από το χωριό του για να ξεφύγει από τη βεντέτα και τη γυναίκα – χήρα Μουσουλμάνα, θα διακρίνουμε δυο σημαντικά ψυχογραφήματα, που αποκαλύπτουν την επιμονή τού συγγραφέα στην περιγραφή των χαρακτήρων. Ο έρωτας της γυναίκας δεν γνωρίζει γκρίζες ζώνες. Είναι απόλυτος, ασυμβίβαστος. Αντίθετα με τις αντιλήψεις τής εποχής για την πρωτοκαθεδρία τής αντρικής προσωπικότητας σε σχέση με την οικογενειακή και κοινωνική κατάσταση, η Χαβαή, εμφανίζει μια ισχυρή προσωπικότητα, ανυπότακτη και ασυμβίβαστη. Εντυπωσιάζει ως χαρακτήρας και πάει ένα σκαλοπάτι πάνω από τον άντρα της, τον Ζώτο, που μαθαίνει τη ζωή μέσα από τις ανασφάλειες και τα λάθη του.

Τα υπόλοιπα πρόσωπα της αφήγησης λειτουργούν σε ρόλους που εξυπηρετούν απόλυτα την εξέλιξη του μύθου. Η περιγραφή της δράσης και της συμπεριφοράς των ληστών, μας δίνει μια πειστική και ολοκληρωμένη εικόνα για τη ληστοκρατία, όπως αυτή εξελίχθηκε στις αρχές του 20^ου αιώνα και μέχρι την εξόντωσή της.

Μόνο θετικά στοιχεία εντοπίζει ο αναγνώστης στο νέο μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου, του οποίου η συγγραφική προσωπικότητα αναδεικνύεται από τις σημαντικότερες των ημερών μας.