Οι αιώνιες επιστροφές...

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

---------------------------------------

Από τον Άγγελο Πετρουλάκη

«Βασιλείς και άρχοντες είναι

όχι εκείνοι που έχουν τα σκήπτρα,

ούτε εκείνοι που εξελέγησαν από τους τυχόντες,

ούτε εκείνοι που βγήκαν με τον κλήρο,

ούτε εκείνοι που μεταχειρίστηκαν βία,

ούτε εκείνοι που εξαπάτησαν,

αλλά εκείνοι που ξέρουν να άρχουν…»

Πλάτων – Απολογία Σωκράτους

Ρόμπιν Γουότερφιλντ:

«ΣΩΚΡΑΤΗΣ -

Η ζωή του, ο θάνατός του»

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Ο Σωκράτης είναι, και θα είναι παρών, κοντά 25 αιώνες από τον θάνατό του. Η κορυφαία μορφή τής παγκόσμιας φιλοσοφίας, που μας παραδόθηκε κυρίως από τον Πλάτωνα και τον Ξενοφώντα, συνεχίζει ν’ απασχολεί φιλοσόφους και ιστορικούς, οι οποίοι δεν σταματούν να επιχειρούν ολοένα και μια νέα προσέγγισή του.

Έχω, δε, ξαναγράψει, πως ανήκουν εύσημα στους Έλληνες εκδότες, οι οποίοι σε εποχές όντως δύσκολες για το βιβλίο, επιχειρούν και μας προσφέρουν βιβλία, που από τον χαρακτήρα τους και μόνον, δεν θα μπουν ποτέ στις λίστες των ευπώλητων. Είναι, όμως, ιδιαίτερα σημαντικά και χρήσιμα για όσους – έστω λίγους – επιχειρούν να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν μια εποχή ιδιαίτερα καθοριστική για τον παγκόσμιο πολιτισμό και, παράλληλα, βασική στην συγκρότηση μιας καθαρής εικόνας της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που έθεσε τα θεμέλια των πολιτικών ιδεών.

Ο λόγος για τις εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ και για το βιβλίο τού ελληνιστή ιστορικού, και παθιασμένου ελληνολάτρη, Ρόμπιν Γουότερφιλντ «ΣΩΚΡΑΤΗΣ – Η ζωή του, ο θάνατός του».

 

Πρόθεση του συγγραφέα είναι, όχι μόνο η περιγραφή της δίκης – γι’ αυτήν έχουμε άπειρα μελετήματα – αλλά η περιγραφή ολόκληρου του κοινωνικού πλαισίου της αρχαίας Αθήνας, των ιστορικών συνθηκών, των ηθών, των εθίμων, των διαμορφωμένων κοινωνικών χαρακτηριστικών, ακόμα και των καθημερινών συνηθειών, όλα όσα δηλαδή διαμόρφωσαν το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο έδρασαν ο Σωκράτης, ο Αλκιβιάδης και άλλα πρόσωπα της Αθηναϊκής δημοκρατίας.

Διάβασα το μελέτημα του Ρόμπιν Γουότερφιλντ, σχεδόν παράλληλα με ένα ακόμα εξαιρετικό βιβλίο τών Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ, το «Αθήνα εναντίον Σπάρτης» της Τζένιφερ Ρόμπερτς, που αναφέρεται στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Βεβαίως, για τον συστηματικό μελετητή δεν είναι μόνο αυτά τα δυο βιβλία που μπορούν να είναι πηγές πληροφοριών. Είναι, όμως, ιδιαίτερα χρήσιμα για τους αναγνώστες που θέλουν να έχουν γνώση τής Αρχαίας Ελλάδας, αλλά, για ρεαλιστικούς λόγους, δεν μπορούν να την έχουν. Βιβλία άκρως ενδιαφέροντα, απαραίτητα για τη βιβλιοθήκη αναγνωστών που τα ενδιαφέροντά τους αγγίζουν όχι μόνο την ιστορία μας, αλλά και την διαμόρφωση αυτού που εννοούμε με τον όρο ‘‘Δημοκρατία’’. Ας δούμε την πολιτική σκέψη τού Σωκράτη κατά τον Ρόμπιν Γουότερφιλντ:

«Ως ηθικός φιλόσοφος, ο Σωκράτης ενδιαφερόταν και για τις συνθήκες που θα ευνοούσαν την πραγμάτωση των ελπίδων και των φιλοδοξιών του. Ο Πλάτων δεν πρόδωσε τον δάσκαλό του όταν τον έβαλε να χωρίσει τους πολιτικούς σε δυο κατηγορίες – σ’ εκείνους που επιδιώκουν την ηθική τελειοποίηση των συμπολιτών τους και σε όσους απλώς στοχεύουν να τους ευαρεστήσουν.

»Αν η πολιτική σκέψη ξεκινά με τη θεώρηση τριών παραγόντων – τον τρόπο άσκησης της εξουσίας στην κοινότητα, τον τρόπο περιορισμού και ελέγχου της εξουσίας στην κοινότητα, και τους ακριβείς στόχους της άσκησης εξουσίας στην κοινότητα – τότε, σε ό,τι αφορά τις αποδείξεις μας, ο Σωκράτης συνέβαλε στο πρώτο και το τρίτο ζήτημα, αλλά απέτυχε ν’ ασχοληθεί αποτελεσματικά με το δεύτερο. Με άλλα λόγια, δεν είχε καμιά αμφιβολία πως η εξουσία έπρεπε να παραχωρείται στους σοφούς, όπως και το ότι στόχος της πολιτικής εξουσίας ήταν η ηθική βελτίωση κάθε πολίτη, δεν είναι, ωστόσο, ξεκάθαρη η άποψή του για το πώς πίστευε ότι θα το κατόρθωναν αυτό οι σοφοί, ή ποια βήματα έπρεπε να γίνουν για την εκπαίδευση και τον έλεγχο εκείνων που κατείχαν την εξουσία καθώς και για τη διασφάλιση ότι ο στόχος της ηθικής βελτίωσης δεν θα εκτρεπόταν σε άλλα κανάλια…»

Για τον Ρόμπιν Γουότερφιλντ ο Σωκράτης υπήρξε το εξιλαστήριο θύμα μιας θολής εποχής και μιας κοινωνίας σε σύγχυση:

«Ο Σωκράτης οδηγήθηκε στο δικαστήριο ως υποτιθέμενος αρχηγός…

»Τον τιμώρησαν για τη σύγκρουση γενεών, την οποία προκάλεσαν κοινωνικοί παράγοντες μάλλον παρά άτομα και σίγουρα όχι ένα και μόνο άτομο. Τον τιμώρησαν επειδή δίδασκε την ηθική ανατροπή, παράξενη κατηγορία που θα μπορούσε να ισχύει και για άλλους, τον τιμώρησαν επειδή επέκρινε τη δημοκρατία, μολονότι δεν ήταν ο μόνος, ο Αλκιβιάδης με τον Κριτία επίσης ήταν προϊόντα της εποχής παρά της διδασκαλίας του. Ο Σωκράτης θανατώθηκε επειδή οι Αθηναίοι ήθελαν να εξαγνιστούν από ανεπιθύμητες τάσεις και όχι απλώς από ένα ανεπιθύμητο άνθρωπο…

»Στο τέλος του πολέμου, οι Αθηναίοι είχαν να επιδείξουν ένα ιστορικό ηθικής αβεβαιότητας, η οποία τους είχε οδηγήσει σε περιστατικά αμείλικτης βαναυσότητας. Γνώριζαν, επίσης, πως κάποιες φορές είχαν φερθεί με εξαιρετική μωρία…

»Πέρα και πάνω απ’ αυτά τα ανθρώπινα σφάλματα, όμως, υπήρχε το θείο. Σε μια τόσο θρησκόληπτη κοινωνία, η καταστροφή μπορούσε να ερμηνευθεί μόνο ως δυσαρέσκεια των θεών…»

Η Αθήνα μπορεί να ήταν η πόλη που κατέκτησε, μέσα σε λίγες δεκαετίες, την παγκόσμια κορυφή στην αρχιτεκτονική, την γλυπτική, (ίσως και την ζωγραφική αν τα χρώματα άντεχαν στον χρόνο), στην τραγική ποίηση – θέατρο, στην φιλοσοφία και στην πολιτική σκέψη, δεν ήταν όμως και η τέλεια κοινωνία, όπως θα την θέλαμε σήμερα. Η άγνοια επέτρεπε την καθολική παρουσία μιας θρησκευτικότητας, ίδιας που σήμερα παρατηρούμε σε φονταμενταλιστικές κοινωνίες, ή που γνωρίσαμε στις πρώτες κοινωνίες τών Χριστιανών, πριν πολλούς αιώνες. Αρκούσε κάποιοι ν’ απέδιδαν κάποια δεινά στην παρουσία ενός προσώπου και το πρόσωπο αυτό να μαγνητίσει την οργή τού πλήθους. Άλλωστε, στο υπό ρωμαϊκή κατοχή Ισραήλ, τετρακόσια χρόνια μετά, έχουμε την σχεδόν πανομοιότυπη δίκη και καταδίκη τού Ιησού, στον οποίο βέβαια δεν προσφέρθηκε η ευκαιρία να δραπετεύσει, αν και αφού είχε προφητεύσει το τέλος του, σύμφωνα με λογικούς συλλογισμούς, θα μπορούσε να το αποτρέψει… Όμως λογική και θρησκεία δεν συμβαδίζουν πάντα. Και ο Σωκράτης, ακολουθώντας διά της λογικής, τον δρόμο τής υπακοής στους νόμους, οδηγήθηκε στην καταγεγραμμένη από τους φίλους μαθητές του, καθαρή θυσία…

Κλείνοντας το σύντομο τούτο σημείωμα θέλω να προτείνω στους αναγνώστες δυο ακόμα βιβλία τής σειράς αυτής των εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ, που τα θεωρώ ιδιαίτερα αξιόλογα, και στην δική μου βιβλιοθήκη, τουλάχιστον, καταλαμβάνουν περίοπτη θέση. Είναι το «Γιατί ο Όμηρος έχει σημασία», του Άνταμ Νίκολσον και το «Δελφοί» του Μισέλ Σκοτ. Το κέρδος τους θα είναι σημαντικό για τις γνώσεις τους ως προς την αρχαία Ελλάδα.

 Λάρισα, 17/1/2020