Ρίτσαρντ Φλάναγκαν: Το μονοπάτι για τα βάθη του βορρά

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Από τον Άγγελο Πετρουλάκη

Ρίτσαρντ  Φλάναγκαν

«Το μονοπάτι για τα βάθη του βορρά»

Εκδόσεις: «ΨΥΧΟΓΙΟΣ»

Είχα χρόνια να διαβάσω τόσο ανατρεπτικό και τόσο ανάγλυφο βιβλίο. Αν θυμάμαι καλά τελευταία φορά ήταν με το "Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος" του Πρίμο Λέβι. Από τότε διάβασα εκατοντάδες συγγραφείς. Αξιόλογους και μη. Ευρωπαίους, Ασιάτες, Αφρικανούς. Έπρεπε όμως να διαβάσω τον Ρίτσαρντ Φλάναγκαν για να βάλω σε δεύτερη μοίρα συγγραφείς που έδωσαν ηχηρά το στίγμα τους στην εποχή τους. Ο Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, από την μακρινή Αυστραλία ‘‘ήρθε’’ στην Ελλάδα για να μας μιλήσει για τη ζωή και το θάνατο, το μίσος και την αγάπη, την απόγνωση και την ελπίδα, τον έρωτα και την αδιαφορία, όπως λίγοι μάς έχουν έχουν μιλήσει, συγκεράζοντας όλα τα παραπάνω σ’ ένα βιβλίο που θα μπορούσε να έχει τον μονολεκτικό τίτλο: «Ζωή».

Με άπειρες λεπτομέρειες γνωρίζαμε μόνο το Άουσβιτς και τ' άλλα γερμανικά στρατόπεδα, όπου η έννοια της λέξης άνθρωπος είχε εξαφανιστεί κι εξευτελισθεί πλήρως. Γνωρίζαμε σε όλη της την έκταση την ναζιστική θηριωδία και την παράκρουση που άνοιξε εκατομμύρια τάφους εξυπηρετώντας την παράνοια της ‘‘καθαρότητας’’ στην οποία υπέκυψε σχεδόν ένα ολόκληρο έθνος με όλα όσα ακολούθησαν.

Δεν γνωρίζαμε τι είχε συμβεί σε άλλους γεωγραφικούς παραλλήλους, όπου οι Ιάπωνες επιχειρούσαν να μετατρέψουν τον αυτοκράτορά τους σε παγκόσμιο ηγέτη και σύμβολο.

Ο Ρίτσαντ Φλάναγκαν αίφνης τράβηξε μια κουρτίνα που χώριζε τους Ευρωπαίους από την ασιατική φρίκη. «Η φρίκη μπορεί να οριστεί σ’ ένα βιβλίο, αν της δοθεί μορφή και νόημα. Στη ζωή όμως η φρίκη δεν έχει ούτε μορφή ούτε νόημα. Η φρίκη απλώς είναι. Κι όταν βασιλεύει, νομίζεις πως δεν υπάρχει τίποτα στην πλάση που να μην είναι φρίκη», γράφει ο Φλάναγκαν μέσα από την αφήγηση της ζωής του κεντρικού άξονα του βιβλίου, ενός ιδιότυπου χειρουργού που βρέθηκε αιχμάλωτος πολέμου του ιαπωνικού στρατού σε μια από τις πλέον αποτρόπαιες σελίδες της ανθρωπότητας, που θα μπορούσε να ονομαστεί ‘‘Γραμμή’’, ενός σιδηροδρομικού έργου που επιχείρησαν να στήσουν οι Ιάπωνες στην Ταϊλάνδη, θυσιάζοντας χιλιάδες αιχμαλώτους.

Και ξαφνικά ένιωσα ακόμα πιο ελάχιστος απέναντι στην ανθρώπινη οδύνη.
Ωστόσο η φρίκη που τόσο... γλυκά - οποία αντίφαση και αντίθεση (!) - εκρέει από το μυθιστόρημα, δεν συνεργεί παρά μόνο στην παραγωγή της ελπίδας.

Το μυθιστόρημα «Το μονοπάτι για τα βάθη του βορρά» αποτελεί μνημείο επικού λόγου και λυρικής έκφρασης συνάμα. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακόμα και ως ‘‘συρταρωτό’’ αφού συχνά οι φαινομενικά ανεξάρτητες αφηγήσεις, που ωστόσο σε κάποια στιγμή συνδέονται μεταξύ τους για ν’ αποτελέσουν ενιαίο σύνολο, θυμίζουν συρτάρια που κρύβουν πολύτιμα αντικείμενα. Άνετα αυτές οι αφηγήσεις θα μπορούσαν να είναι αυτόνομες νουβέλες, η κάθε μια με βάρος ιδιαίτερο.

Προσωπικά με άγγιξε και το γεγονός που ανάμεσά τους υπάρχει και ένα μικρό, αλλά ιδιαίτερα ουσιαστικό και συγκινητικό κομμάτι της Ελλάδας, με τον μετανάστη ιδιοκτήτη ταβέρνας που πενθεί με το δικό του τρόπο τη θυσία του γιου του στο μέτωπο. Και μέσα απ’ το αντίκρισμα αυτό, καθαρά ‘‘ελληνικό’’ του θανάτου, γεννιέται επίσης η ελπίδα.

Ναι ένας ύμνος στην ελπίδα, στη ζωή, στην αγάπη έστω του τίποτα, στον έρωτα, είναι τούτο το βιβλίο, που δηλώνει ηχηρά ότι δεν πέθαναν οι μεγάλοι συγγραφείς. Γεννιούνται νέοι, ίσως και πιο "μεγάλοι" κι ένας απ' αυτούς είναι ο  Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, που κατ’ επέκταση γελοιοποιεί όλες εκείνες τις απόπειρες για τη διδασκαλία  του νέου φρούτου στη λογοτεχνία, που λέγεται ‘‘δημιουργική γραφή’’, αποδεικνύοντας ότι οι αυθεντικοί συγγραφείς δεν βγαίνουν από εργαστήρια, αλλά από προσωπικές ιχνηλατήσεις στη γνώση και στην άσκηση. Ο ίδιος ο Φλάναγκαν ομολογεί έμμεσα ότι συχνά ο όγκος των χειρογράφων που παρέδιδε στη φωτιά ‘‘τάιζε’’ ικανοποιητικά το μπάρμπεκιου του σπιτιού του.

Και βέβαια δεν διστάζω να συγχαρώ τις εκδόσεις «Ψυχογιός» που είναι αυτές που μας χάρισαν το βιβλίο αυτό στα ελληνικά, με την πολύ καλή μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα.