Η επιστροφή τού Φαλκό...

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

---------------------------------------

Από τον Άγγελο Πετρουλάκη

---------------------------------------

Ο Ρεβέρτε κατέχει καλά

την τέχνη να γράφει συναρπαστικά,

με ό,τι και να καταπιάνεται.

Διδάσκει μυθιστορηματική γραφή.

Αρτούρο Πέρεθ - Ρεβέρτε:

Εύα

Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

Ο Αρτούρο Πέρεθ - Ρεβέρτε είναι, ίσως, ο πλέον γνωστός Ισπανός συγγραφέας. Πολυγραφότατος και ιδιαίτερος τεχνίτης τού λόγου. Είναι εντυπωσιακή η ευχέρειά του να καταπιάνεται με κάθε είδους μυθιστόρημα: κοινωνικό, ερωτικό, αστυνομικό, ιστορικό…

Έξοχα δείγματα της δουλειάς του «Ο ζωγράφος των μαχών», «Η υπομονή του ελεύθερου σκοπευτή», «Η λέσχη Δουμάς / Η σκιά του Ρισελιέ», «Ο Ναυτικός Χάρτης», «Καλοί άνθρωποι σε σκοτεινούς καιρούς», «Ο λοχαγός Αλατρίστε» κ. ά.

Με το «Το τανγκό της Παλαιάς Φρουράς» έδωσε τις… εξετάσεις του και στο ερωτικό μυθιστόρημα, με το «Φαλκό» μίλησε για τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, ενώ με το «Ο ζωγράφος των μαχών» κατέθεσε ισχυρές αντιπολεμικές κραυγές στη σύγχρονη παγκόσμια λογοτεχνία, δίνοντας παράλληλα μαθήματα πολεμικού φωτορεπορτάζ.

Το «Εύα» είναι η συνέχεια του «Φαλκό». Και είναι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα. Μιλά κι αυτό για τον Ισπανικό Εμφύλιο πόλεμο και τη δράση ενός κατασκόπου, του Φαλκό, που στο προηγούμενο βιβλίο είχε συναντηθεί με την Εύα, επίσης κατάσκοπο, της Ρωσίας, όμως, σε μια ανελέητη σύγκρουση ζωής και θανάτου, στη σπαρασσόμενη Ισπανία. Και σ’ αυτό, ο Φαλκό, θα ‘‘αναγκάσει’’ τον αναγνώστη να τον αγαπήσει, να ταυτιστεί μαζί του, να υποκλιθεί στη γενναιότητά του, να ζηλέψει τις επιτυχίες του στις γυναίκες. Τις αναγνώστριες θα τις ‘‘αναγκάσει’’ απλά να τον ερωτευθούν.

Ο Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε αποδεικνύεται ένας έξοχος σύγχρονος παραμυθάς, που ρίχνει μια ιδιαίτερα κριτική ματιά στην ιστορία τής χώρας του, ενώ παράλληλα επιχειρεί ένα σχολαστικό ψυχογράφημα των ηρώων του, ανθρώπων που εμπλέκονται στον εμφύλιο αλληλοσπαραγμό, είτε ως θύματα, είτε ως θύτες.

Στο πρώτο μυθιστόρημα, ομότιτλο του πρωταγωνιστή, ο Φαλκό, μιλώντας εξ ονόματος του συγγραφέα, δίνει με αδρές γραμμές τα χαρακτηριστικά των αντιμαχόμενων:

«Ο Φαλκό τους είχε δει την εποχή ακριβώς πριν από την Εξέγερση, να συγκρούονται με πυροβολισμούς στους δρόμους – φαλαγγίτες, σοσιαλιστές, κομμουνιστές, αναρχικοί, να σκοτώνονται μεταξύ τους με αξιοθαύμαστο πείσμα. Γενναίοι και αποφασισμένοι νέοι, και οι μεν και οι δε, που μερικές φορές γνωρίζονταν, είχαν υπάρξει ακόμα και συμφοιτητές σε πανεπιστήμια ή συνάδελφοι σε εργοστάσια και είχαν πάει μαζί σε χορούς, κινηματογράφους, καφέ, με κοινούς φίλους, ακόμα και κοινές κοπέλες. Τους είχε δει να δολοφονούν ο ένας τον άλλο ευσυνείδητα, αντίποινα στα αντίποινα. Μερικές φορές με μίσος, και άλλες με τον ψυχρό σεβασμό προς έναν αντίπαλο που γνώριζαν και εκτιμούσαν παρά τη διαφορά του χαρακώματος. Ή αυτός ή εγώ, ήταν η ιδέα. Το κίνητρο. Ή αυτοί ή εμείς…»

Συναντά την Εύα Νερέτβα, Ρωσίδα κατάσκοπο και έχει μαζί της μια αναμέτρηση ζωής και θανάτου, με κερδισμένη τη ζωή. Στη μεταξύ τους αντιπαράθεση έρχονται ‘‘πάτσι’’. Όμως, ο Ρεβέρτε, μάλλον τους έχει αγαπήσει ιδιαίτερα και τους επαναφέρει στη δράση με ένα ακόμα βιβλίο. Θέλει να ξανασυναντιόνται.

Στο «Εύα», ο Φαλκό αναλαμβάνει μια ακόμα πιο επικίνδυνη αποστολή. Ένα μέρος από τον χρυσό τής Ισπανίας είναι φορτωμένο από τους Δημοκρατικούς σ’ ένα φορτηγό καράβι με προορισμό τη Ρωσία, αλλά οι εθνικιστές τού Φράνκο το αποκλείουν στο λιμάνι τής Ταγγέρης, δίνοντας εντολή σ’ ένα καταδρομικό να το βυθίσει μόλις αποπλεύσει, για να μην περάσει ο εθνικός πλούτος στα χέρια τών Ρώσων. Ο Φαλκό πρέπει να βοηθήσει στην επιτυχία τού εγχειρήματος.

Ο Ρεβέρτε σκιαγραφεί το πορτρέτο τού Φαλκό, έτσι που όποιος δεν έχει διαβάσει το πρώτο βιβλίο, να τον γνωρίσει το ίδιο καλά με έναν που το έχει διαβάσει. Ένας γοητευτικός και ριψοκίνδυνος άντρας, που δίνει και παίρνει ηδονή απλόχερα και αδίστακτα, με την επίγνωση πως κάθε στιγμή τής ζωής του μπορεί να είναι η τελευταία. Ένας άντρας που ξέρει να ντύνεται άψογα και που έχει την τέχνη να κάνει τη γυναίκα να νιώθει μοναδική, είτε πρόκειται για την αριστοκράτισσα Τσέσκα, είτε για την καμαριέρα Καρίμα. Αλλά κι ένας άντρας που ξέρει να κρατά τον λόγο τιμής, όταν τον δίνει, ακόμα κι αν η ζωή του φτάνει στα όρια της αυτοκαταστροφής.

Με αδρές πινελιές δίνει την περίληψη της προηγούμενης ζωής του, γεμάτη δράση στην Ευρώπη τού Μεσοπολέμου. Έχει ξεκινήσει την επαγγελματική του καριέρα κάνοντας λαθρεμπόριο στο πλάι τού Έλληνα μεγιστάνα εμπόρου όπλων Βασίλη Ζαχάρωφ, έχει εκπαιδευτεί ως κατάσκοπος στις πλέον σκληρές σχολές τής εποχής.

Ο Φαλκό στον εμφύλιο ισπανικό πόλεμο είναι από την πλευρά τών στρατιωτικών. Αυτό όμως δεν τον εμποδίζει να κρατά μια αντικειμενική ματιά για όλους και να θλίβεται για το ότι την Ισπανία την κατασπαράσσει το μίσος.

«…οι λούστροι που θυμόταν ο Φαλκό, μεσόκοποι με όψη Τσιγγάνου και ροζιασμένα χέρια, είχαν αντικατασταθεί από παιδάκια γονατισμένα δίπλα στα κασελάκια με το βερνίκι. Ο λόγος ήταν πως οι γονείς ή οι συγγενείς τους ήταν νεκροί ή στη φυλακή από τότε που οι λεγεωνάριοι του στρατηγού Κέιπο ντε Γιάνο είχαν καταλάβει με αίμα και φωτιά το τελευταίο πιστό στη Δημοκρατία οχυρό, τη συνοικία Τριάνα, που από την άλλη πλευρά του Δουαδαλκιβίρ είχε αντιταχθεί με τα όπλα στη στρατιωτική εξέγερση της 18^ης Ιουλίου. Σχεδόν οκτώ μήνες αργότερα στο νεκροταφείο του Σαν Φερνάντο και στα αραβικά τείχη της Λα Μακαρένα ηχούσαν ακόμα κάθε ξημέρωμα οι ριπές των εκτελεστικών αποσπασμάτων. Και θα ηχούσαν ακόμα για πολύ…»

Η αποστολή στην Ταγγέρη θα τον φέρει αντιμέτωπο, και πάλι, με την πλέον επικίνδυνη Σοβιετική κατάσκοπο, την Εύα Νερέτβα, που έχει αναλάβει να συνδράμει τη μεταφορά τού χρυσού στη Ρωσία. Θα είναι μια αναμέτρηση απ’ την οποία ένας από τους δυο δεν μπορεί να βγει ζωντανός.

Στην Ταγγέρη, ο Ρεβέρτε εισάγει ένα νέο πρόσωπο, τη Μοίρα Νικολάου, μια Ελληνίδα τής Σμύρνης, που είχε χάσει, εκτός από τον άντρα και τον γιο της, και το ένα της χέρι στη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν προσπαθούσε να σωθεί στο λιμάνι τής καιγόμενης πόλης, όπου και τη συνάντησε ο Φαλκό, ο οποίος βρισκόταν εκεί για λογαριασμό τού Βασίλη Ζαχάρωφ.

«Στα πενήντα τέσσερα χρόνια της, η Μοίρα Νικολάου ήταν ακόμα ελκυστική. Ελληνίδα από τη Σμύρνη. Είχαν γνωριστεί το 1922 απέναντι από εκείνη την πόλη που είχαν κάψει οι Τούρκοι. Ο Φαλκό ήταν ακουμπισμένος στην κουπαστή του “Magdala”, όταν την είδε να ανεβαίνει στο πλοίο από μια μαούνα με πρόσφυγες, με δεμένο το μπράτσο που αργότερα θα μολυνόταν και τελικά θα το έχανε, ενώ χιλιάδες συμπατριώτες της βιάζονταν, βασανίζονταν και δολοφονούνταν στην ξηρά».

Εκεί, θα πρέπει να συνεργαστεί με έναν έντιμο αξιωματικό τού Ναυτικού, που έχει αναλάβει την αποστολή να μην αφήσει το φορτίο τού χρυσού να βγει μακριά από το λιμάνι τής Ταγγέρης. Είναι ο άνθρωπος του καθήκοντος, ακέραιος, υψηλόφρων, προορισμένος για άδοξος ήρωας, ένας απ’ αυτούς που ταιριάζουν στον χαρακτήρα τού Φαλκό, ο οποίος αποφαίνεται:

«Πάντα είναι πιο διαφανείς οι ήρωες από τους παλιάνθρωπους. Τους είδα να περνούν πολλές φορές προχωρώντας προς τη λησμονιά ή το νεκροταφείο, χωρίς ν’ αφήνουν πίσω τους παρά τον ήχο των τυμπάνων που μόνο οι ίδιοι ακούν».

Απέναντι σ’ αυτόν τον αξιωματικό βρίσκεται ένας καπετάνιος τού εμπορικού ναυτικού ιδιαίτερα σκληροτράχηλος, στοργικός με τους ναύτες του, πιστός στις προσταγές τής θάλασσας και στην ευθύνη που ανέλαβε να οδηγήσει τον χρυσό στη Ρωσία, πιστεύοντας ότι έτσι εξυπηρετεί την πατρίδα του.

Ο Ρεβέρτε πρέπει να τους χαρίσει το ανάλογο φωτοστέφανο και το επιτυγχάνει με εκπληκτικό τρόπο, έτσι που ο αναγνώστης μόνο συμπάθεια θα έχει γι’ αυτούς. Αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά τής γραφής τού Ρεβέρτε σε όλα του τα βιβλία. Θέλει τους πρωταγωνιστές να κερδίζουν τη συμπάθεια των αναγνωστών, ο καθένας για διαφορετικούς λόγους, αποδίδοντας μια ιδιότυπη δικαιοσύνη.

Και η Εύα…

Η Εύα βρίσκεται στην Ταγγέρη για τα συμφέροντα της Ρωσίας, τα οποία περνούν μέσα από την εξόντωση του Φαλκό, σε μια αναμέτρηση μέχρι θανάτου, με την ερώτηση «αγαπιόμαστε, άραγε;» να πλανάται εφιαλτικά ανάμεσά τους. Το γνωρίζει αυτό ο Φαλκό, από την πρώτη στιγμή που αναλαμβάνει την αποστολή, όπως γνωρίζει και πως «το τελευταίο χαρτί το παίζει ο θάνατος», ωστόσο βαδίζει σταθερά τον δρόμο του, έστω και αν οι αναμνήσεις που τον κυκλώνουν είναι οδυνηρές. Γιατί, εντέλει, ο Φαλκό δεν είναι μια μηχανή τού σεξ, αλλά ο αιώνιος άντρας που αγαπάει την αιώνια γυναίκα, ένα αρσενικό που σέβεται το θηλυκό σε όλες του τις διαστάσεις:

«Δεν του άρεσε να αισθάνεται έτσι. Όπως εκείνη τη στιγμή. Μπορεί η ακριβής λέξη να μην ήταν αναστάτωση, αλλά πλησίαζε. Εύα Νερέτβα ή Εύα Ρενχέλ ή Λουίζα Γκόμεθ ή θεός ξέρει τι άλλο. Η ανάμνηση μιας σάρκας και κάποιων ψιθύρων στο μισοσκόταδο, και μετά το ίδιο εκείνο γυναικείο σώμα γυμνό και βασανισμένο, δεμένο στο σομιέ ενός κρεβατιού. Αυτό διατηρούσε από εκείνη. Συμπόνοια και παράξενη αφοσίωση, σεξ ανακατεμένο με τρυφερότητα και απουσία αύριο. Συναισθήματα, με άλλα λόγια».

Ανάμεσα στην αντιπαλότητα και εχθρότητα της Εύας προς τον Φαλκό, ο Ρεβέρτε θα σπείρει τους πιο ευγενικούς σπόρους τής ανθρωπιάς. Θα αφήσει να αναδειχθεί η σημαντικότητά του ως συγγραφέα. Γιατί δεν αρκεί μια μυθιστορία να εμπεριέχει μόνο το στοιχείο τής απόλυτης περιπέτειας. Απαιτούνται και άλλα στοιχεία, αυτά που έχει ανάγκη ο αναγνώστης για να φτάσει στη λύτρωση.

Το «Εύα» διαβάζεται απνευστί. Είναι ένα καθηλωτικό μυθιστόρημα, στο οποίο όσο και να ψάξεις δεν βρίσκεις αρνητικά στοιχεία. Ακόμα και στο ότι προϊδεάζει τον υποψιασμένο αναγνώστη πως οι περιπέτειες του Φαλκό δεν τελειώνουν σ’ αυτό. Άλλωστε το ‘‘πάτσι’’ έχει ανατραπεί. Πλέον η Εύα είναι αυτή που χρωστά τη ζωή της στον Φαλκό. Το πιθανότερο, λοιπόν, είναι ένα ακόμα βιβλίο…

Λάρισα 3/12/2019