Γιάννης Καλπούζος – «Σέρρα»

ΒΙΒΛΙΟ – ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Το χρονικό του αίματος στον Πόντο

Από τον Άγγελο Πετρουλάκη

Ένα χρόνο μετά το «Σάος» ο Γιάννης Καλπούζος επανέρχεται με το «Σέρρα» (εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ), ένα μυθιστόρημα ποταμό και καταθέτει στη λογοτεχνία μας μια μεγάλη λίμνη αίματος: Τον ελληνικό Πόντο και την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου.

Το «Σέρρα» του Γιάννη Καλπούζου είναι το συγκλονιστικό χρονικό αίματος που βίωσαν οι Έλληνες του Πόντου, ένα χρονικό που ξεπερνά κάθε εφιαλτική φαντασία, αφού οι δολοφονικές συμπεριφορές των Τούρκων και όχι μόνο έστειλαν στον θάνατο εκατοντάδες χιλιάδες αθώους Έλληνες, εξευτελίζοντας κάθε αξία ζωής.

Είναι επίσης και το χρονικό της εγκληματικής αντιμετώπισης των προσφύγων από την κομμουνιστική Σοβιετική Ένωση, με τα στρατόπεδα εξορίας και τους εκτοπισμούς τους. Ο Γιάννης Καλπούζος με όχημα την λογοτεχνία μπήκε βαθιά μέσα στο δράμα των Ελλήνων του Πόντου και ανάγλυφα παρουσίασε την ωμή ιστορία ως λογοτεχνικό έπος.

Όλως… τυχαίως βλάπτει σοβαρά την υγεία όσων ισχυρίζονται πως δεν ήταν γενοκτονία η επίθεση κατά του ελληνικού γένους στον Πόντο, όπως και την υγεία κάθε πιστού τού σταλινικού ΚΚΕ. Εκτός κι αν έχει αποφασίσει να διαβάσει και κάτι πέρα από τις κομματικές μπροσούρες. Για έναν λόγο και μόνο: Ο Γιάννης Καλπούζος ψύχραιμα και εμπεριστατωμένα παρουσιάζει αλήθειες και μόνο.

Στον άξονα του βιβλίου τοποθετείται ένας άντρας και το μοίρασμά του ανάμεσα σε δυο γυναίκες. Ή το αντίστροφο: Η διεκδίκηση ενός ανδρός από δυο γυναίκες. Αλλά αυτό λειτουργεί ως πρόσχημα. Είναι το όχημα που θα οδηγήσει τον αναγνώστη στα βαθιά μονοπάτια της ιστορίας. Μιας ιστορίας άγνωστης στους πολλούς αναγνώστες, ιδιαίτερα στους νεότερους, που την τραγωδία του ελληνικού Πόντου την προσπέρασαν με λίγες αράδες σε κάποιο σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας, έτσι όπως διδάσκεται στα θρανία.

Η τέχνη του συγγραφέα δεν είναι απλά και μόνο η συγκρότηση μιας μυθοπλασίας με αρχή, μέση και τέλος. Όταν ο συγγραφέας δεν καταφεύγει εξ ολοκλήρου στην φαντασία έχει χρέος να σκάβει την πραγματικότητα, ανακαλύπτοντας τα αίτια των συμπεριφορών και καταγράφοντας από πολλές οπτικές το γεγονός, έτσι ώστε να ξεφεύγει από την φθαρτότητα των υστεροβουλιών.

Ο Γιάννης Καλπούζος, εκατό χρόνια μετά αποδεικνύεται δεινός ερευνητής και ικανός μυθοπλάστης. Είχε δώσει τις εξετάσεις του άλλωστε με το «Άγιοι και δαίμονες» και το «Ιμαρέτ». Στο «Σέρρα» προχωρά ακόμα περισσότερο, δημιουργώντας ένα κλασικό μυθιστόρημα.

Ο τίτλος, για τους Έλληνες του Πόντου, παραπέμπει στον αντιπροσωπευτικό πολεμικό τους χορό, τον «Πυρρίχιο» της αρχαιότητας. Η περιγραφή του χορού καθηλώνει τον αναγνώστη, ακόμα κι αν δεν έχει παρακολουθήσει ζωντανά τούτη τη μέθεξη από χορευτές:

«Αργά, κοφτά, ξεκίνησε η μουσική και κατόπιν όλο να ταχύνεται ο ρυθμός, να ξαναπέφτει, και πάλι ογλήγορος. Ταίριαζαν οι βηματισμοί τους με το άγριο των βουνών, το άγριο της ζωής τους και με τα πολεμικά τεχνάσματα που παρίστανε ο αρχαίος Πυρρίχιος χορός. Επίθεση, άμυνα, παραφύλαξη, απειλή, οπισθοχώρηση, ελιγμό, κάλυψη, όλα τα περιέκλειε ο χορός τους. Όμως δεν ήταν μόνο τούτα. Έσφιγγαν τα χέρια τους, καθώς δένουν τα κλωνάρια στον κορμό, σ’ ένα αντάμωμα συντρόφων, ζωντανών και αποθαμένων. Κι έσκαβαν με τις μπότες τη γης, θαρρείς κράζοντάς της ότι την πατούν και συγχρόνως σάμπως ν’ αφουγκράζονται όσους τους φώναζαν από κάτω, γενιές και γενιές πρωτύτερες.

Χόρευαν κι έδειχναν να υπερίπτανται του κόσμου. Να κάθεται ο Θεός μέσα στον άνθρωπο κι ο άνθρωπος ν’ αρπάζεται απ’ τον Θεό. Το φέγγος και η σκοτεινιά να εναλλάσσονται στα πρόσωπά τους, φωτοσκότεινοι, ίδιο το στάλαμα της ζωής. Να ζυμώνεται το κορμί, να τσακίζει, να λύνεται και να ξαναδένεται. Ν’ αναπαύεται η ψυχή κάπου στα σύγνεφα, να λυτρώνεται κι ευθύς να τρομάζει. Τη μια να τους τραβά το χώμα, την άλλη να υψώνονται όπως ο Ανταίος. Να πυρακτώνεται ο νους και να βογκά ο τόπος απ’ τους γδούπους, να τρέμει απ’ την παλικαριά και την αποκοτιά τους. Να χτυπούν τα γόνατα καταγής και πάλι να στυλώνονται ορθοί. Να κατέχουν ότι παρέκει καρτερά ο θάνατος και να τον περιγελούν.

Αντάρα και καταχνιά να θολώνει το βλέμμα τους, μα και να σκιρτά στα λοξοκοιτάγματά τους γλυκάδα αντρίκεια. Ν’ αποζητούν στων γυναικών τα μάτια το λίγωμα, το παίνεμα, της σάρκας και της καρδιάς το φούντωμα.

Δαιμονική δύναμη, αφιονισμένη, φαινόταν να ρίχνεται καταπάνω τους ή να εφορμά από μέσα τους. Έβγαζαν και κραυγές άναρθρες απ’ τα στόματά τους και πότε πότε φώναζαν «Όι!» «Όι!», σαν να νογούσαν ότι δεν τους βοηθά η γλώσσα να τα παραστήσουν όλα τούτα με λόγια κι επιστράτευαν το κορμί να τα συλλαβίσει…»

Το άγριο της ζωής του Ποντιακού Ελληνισμού, λοιπόν, ξεδιπλώνεται μέσα στις σελίδες του μυθιστορήματος. Με πρώτο πεδίο αναφοράς την περιοχής της Τραπεζούντας, ένα κέντρο του Ελληνισμού με ιστορία αιώνων. Εκεί θα διασταυρωθούν τα συμφέροντα των Νεοτούρκων και των Ρώσων, εκεί θα δοκιμαστεί και η θολή ελληνική πολιτική με αφετηρία της τον εθνικό διχασμό και κατάληξη την συντριβή της μικρασιατικής εκστρατείας. Θύματα οι άμαχοι, οι άνθρωποι που ονειρεύονταν μια ήρεμη ζωή, μια καλύτερη τύχη για τα παιδιά τους. Ο εθνικισμός έσπειρε το μίσος σε κοινωνίες που συμβίωναν ειρηνικά για αιώνες και ο κομματισμός την δυστυχία του θανάτου.

Έρμαιο σε θολά συμφέροντα το ελληνικό στοιχείο του Πόντου υπόκειται αδιανόητους διωγμούς, που ζωντανεύουν μοναδικά μέσα στις σελίδες του βιβλίου, με τον συγγραφέα να οδηγεί έντεχνα τον αναγνώστη τόσο στα πραγματικά γεγονότα, όσο και στην ατμόσφαιρα της εποχής, περιγράφοντας με τις απαραίτητες λεπτομέρειες όλα όσα χρειάζεται ο αναγνώστης για να κατανοήσει την περιπέτεια του Πόντου.

Όμως ο Γιάννης Καλπούζος προχωρά ακόμα περισσότερο από την απλή εξιστόρηση. Ζωντανεύει στην κυριολεξία την εποχή, περιγράφοντας τις πολιτείες και τα χωριά της υπαίθρου, μεταφέροντας στοιχεία ντοπιολαλιάς, ανασύροντας σπέρματα της γραμμής που ενώνει τον Πόντο με την αρχαιότητα και το Βυζάντιο, αναπλάθοντας έθιμα, γεύσεις, προσδοκίες. Όλα αυτά χωρίς να κουράζει τον αναγνώστη, που απνευστί προχωρά τις σελίδες της αφήγησης και των περιγραφών.

Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι περιγραφές της ζωής που αντιμετώπισαν οι Πόντιοι που κατάφυγαν στην Ρωσία προκειμένου να διασωθούν από τις σφαγές των Τούρκων. Ακόμα πιο πικρές οι σελίδες αυτής της περιπέτειας, που με μέγιστη ευαισθησία περιγράφει ο συγγραφέας.

Το «Σέρρα» είναι ένα μυθιστόρημα σταθμός.

Ας είναι καλοτάξιδο.